Trường hợp công chứng văn bản phân chia di sản bị vô hiệu
Trong quá trình phân chia di sản, các đồng thừa kế thường lập văn bản thỏa thuận phân chia di sản để xác định quyền hưởng của từng người. Tuy nhiên, không phải mọi văn bản công chứng đều có giá trị pháp lý tuyệt đối. Có nhiều trường hợp, văn bản di sản vô hiệu vì vi phạm quy định pháp luật hoặc có dấu hiệu gian dối, ép buộc.
Bài viết dưới đây sẽ phân tích các căn cứ pháp lý, trường hợp vô hiệu, hệ quả pháp lý và ví dụ minh họa thực tế để bạn hiểu rõ hơn.
Các quy định điều chỉnh việc công chứng và vô hiệu văn bản phân chia di sản được nêu tại:
Bộ luật Dân sự 2015:
Điều 117: Giao dịch dân sự vô hiệu nếu vi phạm điều cấm của luật, người tham gia không có năng lực hành vi, bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép…
Điều 122: Giao dịch dân sự vô hiệu tuyệt đối nếu nội dung, mục đích trái pháp luật hoặc đạo đức xã hội.
Điều 131: Hậu quả pháp lý của giao dịch vô hiệu — các bên hoàn trả cho nhau những gì đã nhận.
Luật Công chứng 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2024):
Điều 9: Văn bản công chứng chỉ có hiệu lực khi được lập đúng hình thức, nội dung không vi phạm pháp luật.
Điều 45: Công chứng viên phải từ chối công chứng nếu giao dịch có dấu hiệu trái pháp luật hoặc giả tạo.
Điều 57: Quy định cụ thể về công chứng văn bản thỏa thuận phân chia di sản.
👉 Như vậy, văn bản công chứng phân chia di sản có thể bị tuyên vô hiệu nếu vi phạm các điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự, hoặc bị lập không đúng quy định của Luật Công chứng.
🚫 2. Các trường hợp văn bản di sản vô hiệu thường gặp
2.1. Người ký không có năng lực hành vi dân sự
Nếu trong số người ký văn bản phân chia di sản có người mất năng lực hành vi dân sự, chưa đủ 18 tuổi, hoặc bị bệnh tâm thần, thì văn bản di sản vô hiệu.
📜 Căn cứ: Khoản 1 Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015.
Ví dụ: Ông B mất, để lại tài sản cho hai con. Một người con là anh H bị mất năng lực hành vi dân sự nhưng vẫn được người thân đưa đi ký thỏa thuận công chứng. Sau này, Tòa án tuyên văn bản phân chia di sản vô hiệu do anh H không có năng lực ký kết.
2.2. Có người bị ép buộc, lừa dối khi ký văn bản
Nếu người thừa kế bị đe dọa, ép buộc, hoặc lừa dối dẫn đến việc ký kết, thì có quyền yêu cầu Tòa án tuyên bố văn bản di sản vô hiệu tương đối.
📜 Căn cứ: Khoản 2 Điều 127 Bộ luật Dân sự 2015.
Ví dụ: Chị M bị anh trai gây sức ép, đe dọa để ký văn bản đồng ý chia phần đất cho anh. Sau khi có bằng chứng chứng minh bị ép buộc, Tòa án tuyên văn bản công chứng phân chia di sản vô hiệu.
2.3. Nội dung văn bản trái pháp luật hoặc đạo đức xã hội
Văn bản có nội dung nhằm chiếm đoạt phần di sản của người khác, hoặc che giấu giao dịch khác, đều bị coi là văn bản di sản vô hiệu.
📜 Căn cứ: Điều 123 Bộ luật Dân sự 2015.
Ví dụ: Các con của cụ H lập văn bản phân chia di sản, ghi phần đất “cho tặng” người ngoài họ để tránh nghĩa vụ thuế. Sau đó bị phát hiện đây là văn bản giả tạo, Tòa án tuyên vô hiệu toàn bộ giao dịch.
Văn bản phân chia di sản chỉ có hiệu lực khi được công chứng tại tổ chức hành nghề công chứng hợp pháp, có chữ ký và con dấu của công chứng viên. Nếu:
Văn bản không có chứng nhận công chứng;
Công chứng viên không có thẩm quyền;
Hồ sơ công chứng thiếu giấy tờ hợp lệ (ví dụ: chưa có Giấy chứng tử hoặc chưa niêm yết công khai); thì văn bản bị vô hiệu về mặt hình thức.
📜 Căn cứ: Điều 9 và Điều 57 Luật Công chứng 2014.
2.5. Có tranh chấp về hàng thừa kế chưa được giải quyết
Nếu di sản đang có tranh chấp hoặc có người khiếu nại về quyền thừa kế, việc công chứng vẫn được thực hiện sẽ không đảm bảo tính hợp pháp. Khi đó, văn bản di sản vô hiệu do lập trong thời gian có tranh chấp chưa được xử lý.
📜 Căn cứ: Khoản 3 Điều 57 Luật Công chứng 2014 — công chứng viên phải từ chối công chứng khi biết có tranh chấp.
>>> Xem thêm: Hàng nghìn khách hàng đã hoàn tất sang tên nhanh chóng nhờ dịch vụ sang tên sổ đỏ chuyên nghiệp.
🧾 3. Hậu quả pháp lý khi văn bản di sản vô hiệu
Khi Tòa án tuyên văn bản công chứng phân chia di sản vô hiệu, các hậu quả pháp lý được xử lý như sau:
Giao dịch phân chia di sản không có hiệu lực từ thời điểm ký;
Tài sản được trả lại tình trạng ban đầu, di sản chưa được chia;
Các bên hoàn trả cho nhau phần tài sản, tiền, quyền lợi đã nhận;
Nếu có thiệt hại, người có lỗi phải bồi thường.
📜 Căn cứ: Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015.
💼 4. Thủ tục yêu cầu tuyên bố văn bản di sản vô hiệu
Người có quyền lợi bị ảnh hưởng có thể gửi đơn khởi kiện tại Tòa án nhân dân nơi có tài sản hoặc nơi lập công chứng.
Hồ sơ gồm có:
Đơn yêu cầu tuyên bố văn bản công chứng vô hiệu;
Bản sao văn bản công chứng bị nghi ngờ vô hiệu;
Chứng cứ chứng minh vi phạm (giấy tờ, nhân chứng…);
CMND/CCCD của người yêu cầu.
⏱ Thời hiệu yêu cầu: Theo Điều 132 Bộ luật Dân sự 2015, thời hiệu yêu cầu tuyên giao dịch vô hiệu là 02 năm kể từ ngày phát hiện hành vi bị lừa dối, đe dọa hoặc vi phạm pháp luật.
📘 5. Ví dụ thực tế: Văn bản di sản vô hiệu do người ký bị ép buộc
Tình huống: Cụ T mất, để lại căn nhà ở Hà Nội cho ba người con. Người con cả đã chủ động lập văn bản công chứng phân chia di sản, trong đó chị út ký tên dưới áp lực “nếu không ký sẽ bị cắt phần”. Sau đó, chị út khởi kiện yêu cầu Tòa án tuyên văn bản di sản vô hiệu.
Kết quả: Tòa án nhân dân quận Hai Bà Trưng xác định việc ép buộc là có thật, tuyên văn bản phân chia di sản vô hiệu một phần, đồng thời buộc các bên phân chia lại di sản theo pháp luật.
✅ 6. Cách hạn chế rủi ro khi công chứng văn bản phân chia di sản
Để tránh rơi vào trường hợp văn bản di sản vô hiệu, người thừa kế cần lưu ý:
💬 Tự nguyện ký kết, không chịu áp lực hay ép buộc.
📑 Cung cấp đầy đủ giấy tờ hợp pháp, tránh làm giả, sửa chữa.
⚖️ Niêm yết công khai 15 ngày trước khi ký công chứng.
🧾 Kiểm tra kỹ nội dung văn bản, đảm bảo rõ ràng, đúng pháp luật.
🏛 Thực hiện tại văn phòng công chứng uy tín có kinh nghiệm trong hồ sơ thừa kế.
Một văn bản công chứng phân chia di sản chỉ có hiệu lực khi được lập đúng quy định, người ký có năng lực và hoàn toàn tự nguyện. Nếu vi phạm, văn bản di sản vô hiệu sẽ khiến quyền lợi của các bên bị ảnh hưởng nghiêm trọng, phải khởi kiện để xử lý lại từ đầu.
Vì vậy, khi thực hiện thủ tục phân chia di sản, bạn nên nhờ công chứng viên tư vấn kỹ và lập văn bản minh bạch, đúng quy trình pháp lý.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay với Văn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Địa chỉ: 165 Giảng Võ, phường Cát Linh, quận Đống Đa, Hà Nội
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
